'Wij agenderen kansen'

Het uitzichtplatform en de trap ernaartoe, die Rademacher/De Vries ontwierpen voor de Mergeldgroeve van Enci, bij Maastricht.

Ontwerpers Rademacher en De Vries kiezen voor een analytische benadering van maatschappelijke kwesties. ‘Wij haken in op dingen die gebeuren en benaderen zelf partijen’.

‘Dat was een opdrachtgever’, zegt Christopher de Vries met een blik op zijn compagnon David Rademacher. Hij legt de telefoon op tafel terwijl hij aanschuift voor het interview. ‘Voor we begonnen met ons bureau had ik geen idee dat het contact met en soms het geruststellen van opdrachtgevers zo’n groot deel van het vak zou zijn’.
Het bureau Rademacher/De Vries Architecten, opgericht in 2014, heeft dan ook een speciale relatie met opdrachtgevers. Veel opdrachtgevers benaderen zij zelf met een idee, plan of project.
De Vries: ‘Wij haken in op maatschappelijke ontwikkelingen, op dingen die gebeuren. Het agenderen van kansen zien wij als een van onze taken. We bedenken met wie we een project zouden kunnen doen. Wiens belang is hiermee gediend?’
‘Vervolgens,' vult Rademacher aan, ‘benaderen wij partijen. Dit zijn niet altijd gebruikelijke opdrachtgevers. Zo hebben we bijvoorbeeld goede ervaring met utiliteitsbedrijven. Hier zitten vaak technisch inhoudelijk mensen, met wie je echt projecten kan realiseren. Bij zulke bedrijven zit je niet zo snel vast in een complexe managementcultuur.

Niet dogmatisch
Hun achtergrond verschilt. Rademacher werkte in Zwitserland, De Vries in de USA. Het land van hoogwaardige ingenieurs en sterke overheid, versus de vluchtigheid en flexibiliteit van de markt. 

‘Die expliciet andere stedenbouwkundige tradities beschouwen wij als rijkdom. Wij zoeken hierin het spanningsveld op. Het denken in tegenstellingen leidt maar tot dogmatische uitspraken, nog voordat je carrière überhaupt op gang gekomen is. Een soort stilistische keuze waar je de rest van je leven aan vast zit. Ik moet er niet aandenken’, gruwt Rademacher.

Een collage in vogelvlucht van de bedrijventerreinen in Zuid-Holland.

‘Wij werken onderzoekend. Als je dit serieus doet leidt het tot een breed speelveld. Een gebouw is niet altijd de oplossing’, vult De Vries aan.
‘De provincie Zuid-Holland kwam bijvoorbeeld naar ons met een vraag over bedrijfsterreinen. Je kunt natuurlijk nadenken over hoe je die bedrijventerreinen wat leuker inricht, maar liever doen wij een stap terug naar een fundamenteler niveau. Welke invloed hebben milieuzonering, grondspeculatie en infrastructuur op het ontwikkelen van bedrijfsterreinen? Onze analyse liet zien dat versnippering het probleem was. Het mondde uit in een voorstel om het historische stelsel van waterwegen tussen de bedrijfsterreinen nieuw leven in te blazen. Een ruimtelijke strategie om op regionale schaal meer structuur en coördinatie te realiseren.’

Mergelgroeve 
Een langdurige betrokkenheid hebben Rademacher en De Vries bij de ontwikkeling van de Limburgse Enci-mergelgroeve tot een publiek landschap. Hun bekendste bijdrage is de trap die naar het uitkijkplatform bij de mergelgroeve leidt; uitermate fotogeniek en populair bij een groot publiek. Als een wandelende tak kleeft de trap tegen de wand, fragiel en uitdagend: er wacht een subliem uitzicht op het platform.

Momenteel wordt gewerkt aan de transitiezone, een langwerpige strook die de voormalige groeve en fabriek met elkaar verbindt. Rademacher: ‘Deze ontwikkelzone is landschappelijk tot op de millimeter ontworpen op basis van nauwkeurig met drone ingescande 3d-modellen. De graafmachines worden met GPS aangestuurd. Hierdoor is de bouwplaats net een levensgrote 3D-CNC frees. Het nieuwe landschap zoekt de balans tussen structuur en vrijheid. Het beperkt niet de onbekende wensen van toekomstige gebruikers, maar zorgt wel dat het gebied er niet te zeer door wordt aangetast.

Bondgenoten
Rademacher en De Vries koesteren de typisch Nederlandse bondgenoten: publieke organisaties met budget voor innovatie en denkwerk. Bijvoorbeeld Bureau Europa, die ruimte geeft voor research en exposities (eind vorige maan opende DeEuregio ontspoord, waarin Rademacher en De Vries onderzoeken of de drielandentrein ingezet kan worden om slimmer stedelijke groei te bewerkstelligen in het dichtslibbende gebied tussen Luik, Maastricht en Aken.  Rademacher: ‘Ook het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie is zo’n belangrijke partner. Zij organiseren open oproepen en geven zo de gelegenheid om naast conventionele opdrachten zelf te agenderen.’  

Distributiedozen
In opdracht van het College van Rijksadviseurs werken Rademacher en De Vries momenteel aan een onderzoek naar de snelle groei van de supergrote distributiecentra, de XXL DC’s, die overal in het landschap opduiken.Begin 2017 telde Nederland 28 miljoen vierkante meter aan logistiek vastgoed en de groei zet door. Op basis van een trendverkenning voeren Rademacher en De Vries een ontwerpend onderzoek uit, dat na de zomer wordt gepresenteerd.
Rademacher: ‘Tien, vijftien jaar geleden verschenen er veel rapporten, bijvoorbeeld van het Ruimtelijk Planbureau over de verrommeling van het landschap, de verdozing langs de snelwegen. Het waren normatieve rapporten. Wij willen niet slechts een normatieve houding aannemen, want met alleen morele verontwaardiging kun je weinig. Wij willen iets doen.’

‘Een conventionele benadering van de distributiedozen zou ingaan op het niveau van het gebouw', neemt zijn collega over. 'Maar de gebouwen zijn zo groot dat zij hun eigen context vormen. De typologie van het gebouw schiet dus niet op: het is een generieke doos om een gespecialiseerd proces. Ook typerend zijn de hoge mate van standaardisering en de enorme omloopsnelheid. Het ontmantelingsvraagstuk is een groot deel van je opgave. In feite ideale omstandigheden voor circulair materiaal gebruik, alleen gebeurt het nog niet.’

Rademacher: ‘Het is een supersnelle markt. Gebouwen staan er niet voor honderd jaar, vaak ligt de horizon op twintig of korter. De ontwikkelaars hebben haast. Duurt het te lang om bijvoorbeeld oude bedrijfsterreinen te transformeren, dan wijkt men uit naar een randgemeente die nog wel de bestemming wil wijzigen van een stuk agrarisch land. Ongeduld leidt tot versnippering - fijnstof, noemen we dat: overal een beetje, heel ongezond.  Een simpele oplossing is clusteren. Maar je stuit op het systeem: de overheid heeft nog geen strategie. En dan komen de cowboys tevoorschijn. Er zijn trouwens ook veel cowboy-gemeenten. Bedenk wel dat de aanvragen voor loodsen volgens procedure verlopen. Wij zijn niet machteloos, want we kunnen procedures wijzigen. Maar niemand heeft gezegd: dit is slecht beleid we gaan het aanpakken.’

---

De Federatie Ruimtelijke Kwaliteit roept samen met Kunsten’92 op om de ‘verbouwing’ van Nederland een culturele impuls te geven. Om de oproep ‘Fiks Nederland’ kracht bij te zetten, zijn onderstaande vier thema’s benadrukt. Rademacher en De Vries reflecteren hierop, puttend uit eigen praktijk.

1.Versterk dialoog over kwaliteit
Met duurzaamheid als doel kun je aanvullende eisen opnemen in bouwprocessen en tenders. Goed gebouwde objecten zijn duurzamer. In Nederland blijft waardering voor vakmanschap achter. Te veel wordt bepaald aan de hand van beelden, zonder aandacht voor de manier waarop die beelden worden gefabriceerd. 

2. Ga op zoek naar de koppelkansen
Bij de ENCI in Maastricht hebben we in samenwerking met het Stimuleringsfonds de energietransitie gebruikt als Trojaans paard om de gebiedsontwikkeling integraler te benaderen. Het gebied, dat in zijn gestalte een eenheid vormt tussen afgraving en industrie, dreigt namelijk uiteen te vallen in verschillende eigendommen met elk hun eigen agenda.
Letterlijk koppelen we de energiebaten en -kosten van de deelgebieden aan elkaar. Dat is een technisch verhaal dat zich ondergronds in buizen afspeelt. Bovengronds maken die koppelingen het echter mogelijk om ook in vormgevende zin eenheid te scheppen. 

3. Besef dat Nederland van iedereen is
Amsterdecks (foto) hebben we met Waternet en gemeente Amsterdam ontwikkeld. De vlonders maken met hun getrapte ontwerp het water weer toegankelijk. Zij zijn uitgerust met sensoren, die de waterkwaliteit meten. Daarnaast maken we data van Waternet publiek toegankelijk.
Het idee is dat de inwoners door recreatief gebruik van het water ook actief zorg dragen voor de kwaliteit ervan. Dit is een idealistisch uitgangspunt dat vertrouwen uitspreekt in de inwoners van een stad om zich beschaafd en duurzaam op te stellen. Het ontwerp maakt een commons van het water.

4. Zet ontwerpers in 
Bij ons onderzoek naar bedrijventerreinen en de logistieke sector voor het College van Rijksadviseurs is een belangrijk aandachtspunt de klassieke functiescheiding die we in Nederland organiseren in de 'milieuzonering’. Het  altruïstische doel is om bewoners af te schermen van schadelijke bedrijfsactiviteiten door functiescheiding en vastgestelde afstanden. Bedrijvigheid is echter enorm divers en continu in verandering. Bovendien is de tegenstelling tussen bedrijvigheid en wonen in veel gevallen niet schadelijk, maar zelfs positief.
Wij hebben voorstellen ontwikkeld om die functiemenging en scheiding effectiever te kunnen regelen, gebaseerd op prestaties in plaats van afstanden. Allerbelangrijkst is dat een dergelijk mechanisme het mogelijk maakt om op regionaal niveau te bepalen waar we wat voor type bedrijvigheid willen. Om een klein land als Nederland een beetje bewoonbaar en mooi te houden is zo’n regie geen overbodige luxe, maar noodzakelijk.

Foto’s: Rademacher / De Vries Architecten

http://www.rademacherdevries.com
https://www.enci-gebied.nlhttps://www.bureau-europa.nl/nl/manifestations/the_euregio_derailed_de_euregio_ontspoord_l_eur_gion_d_raill_e_cross_border_urbanisation_and_the_railways/
https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/actueel/nieuws/2019/04/10/de-verdozing-van-het-nederlandse-landschap

---

Marijke Bovens | juli | 2019
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief